DNA Molekülü Özellikleri

DNA Molekülü

Deoksiribo Nükleik Asit ya da bilinen kısa adı ile DNA, tüm canlılarda ve bazı virüslerde canlılık işlevleri için genetik materyali taşıyan ikili sarmal yapıdaki nükleik asit çeşididir. Genetik bilgileri taşıyan DNA parçalarına gen denir. Gen, nükleotitlerin birleşimi ile meydana gelen kalıtım materyalidir ve kalıtsal özelliklerin nesilden nesle aktarılmasını sağlar. DNA molekülünün en küçük yapı birimine nükleotit denir. Nükleotitler ise 5 karbonlu (5C) deoksiriboz şekeri, organik baz ve fosfattan meydana gelir.

Fosfat + Deoksiriboz Şekeri + Organik Baz = Nükleotit

Organik Bazlar;

Adenin (A)
Timin (T)
Guanin (G)
Sitozin (C)

Nükleotitler bu organik bazlardan birini yapısına katar. Yapısında hangi organik baz varsa, nükleotit ona göre adlandırılır. Örneğin, Adenin bazını bulunduran nükleotit, Adenin nükleotidi olarak adlandırılır. DNA molekülü, iki uzun polimerden meydana gelir. Bu polimerler, birbirlerine ester bağı ile bağlı şeker ve fosfattan meydana gelir. Bu iki iplik birbirlerine ters yönde bağlanırlar. Her bir şeker grubuna organik bazlardan birisi bağlanır. DNA molekülünün omurgasında bu bazların meydana getirdiği dizi genetik bilgiyi kodlar.

DNA molekülü, hücre çekirdeğindeki kromozomlarda bulunur. Hücre bölünmeden önce kromozomlar eşlenir ve bu esnada DNA molekülünün eşlenmesi olayı meydana gelir. Ökaryotik canlı gruplarında (Bitki, protista ve mantarlar) DNA molekülü hücre çekirdeği içerisinde yer alır. Prokaryotik canlı gruplarında (Bakteri ve arkerlerde) DNA molekülü hücre sitoplazmasında dağınık halde bulunur.

Büyükten küçüğe sıralama; Canlı - Hücre - Çekirdek - Kromozom - DNA - Gen - Nükleotit.

DNA Molekülünün Özellikleri

Canlı hücresinde yer alan yönetici moleküldür.
Milyonlarca nükleotitten meydana gelen bir polimerdir.
Yarısı dişi bireyden yarısı erkek bireyden aktarılır.
Tek bir molekül değil, bir çift molekülden meydana gelir. Bu çift molekül yapısına ikili sarmal denir.
DNA molekülünde iki iplik arasında zayıf hidrojen bağları bulunur ve bu bağlar DNA molekülünü stabilize eder.
DNA molekülü kendini eşleyebilme özelliğine sahiptir.
Yapısında bulunan fosfatlar kendisine asit özelliği kazandırır.

DNA Molekülünün Eşlenmesi

Hücre bölünmeden önce DNA molekülü kendini eşler ve kendini iki katına çıkarır. Bu olaya DNA molekülünün kendini eşlemesi denir. DNA molekülünün kendini eşleme sırası;

DNA molekülünün iki ipliği arasındaki hidrojen bağları bir enzim yardımı ile birbirinden ayrılır.
Sitoplazmada serbest olarak bulunan nükleotitler hücre çekirdeğinin içine girer.
DNA molekülündeki açılmış nükleotidler ile serbest nükleotitler eşleşir.
Bu eşleşmede bir kural vardır; Adenin nükleotidi karşısına Timin nükleotidi, Guanin nükleotidi karşısına Sitozin nükleotidi yerleşir.
Sonuç olarak, başlangıçtaki DNA molekülü ile kalıtsal olarak birebir kopyası yeni bir DNA molekülü meydana gelir.

Not: DNA molekülü kendini eşleyerek içeriğinde bulunan kalıtsal materyali yeni meydana gelecek yavru hücrelere aktarır.

Uyarı: Nükleotitlerin sıralamalarının, sayılarının ve dizilimlerinin farklı olması, canlıların birbirinden farklı özellikte olmasını sağlar.

DNA Molekülü ve Mutasyon

DNA molekülünün dizilimlerinin değişik olması, genetik özellik olarak farklı canlıların meydana gelmesini sağlar. Hücre bölünmesi esnasında kromozomlarda meydana gelen bazı değişiklikler (kromozom sayısında artma, kromozom sayısında azalma) mutasyon olarak adlandırılır. DNA molekülünün diziliminde ve kromozomlardaki bu değişikliklere mutasyon denir.

Mutasyon Neden Olur?